Sói và vàng: Quy luật của tự nhiên - Phần 1

“… điều thú vị là giá vàng không hề biến động. Hay nói cách khác, sự thay đổi về giá của vàng bằng với sự thay đổi về giá của các mặt hàng khác. Vậy thì có một cái gì đó về vàng – tôi đã suy nghĩ về nó vài năm và…tôi không thể kết luận được. Nó gần như thể, nói một cách chuyên môn, khả năng của sự ổn định về giá cả, có một giá trị rất lớn.”

Alan Greenspan, cựu thống đốc Cục Dự Trữ Liên Bang Mỹ Federal Reserve

(Nguyên văn: “…what is interesting is that the general price level in terms of gold is still back where it was. In other word, the change in the price of gold is equal to the change in the price of commodities or the general price level. Which tells you that: there is something about gold…I’ve thought about this for a number of years,and… I reached a blank. It’s almost as though, technically speaking, the ability of having a stable price, has great value”)

Sói và quy luật tự nhiên

Sói xám đã từng là động vật có vú phổ biến nhất trên bề mặt Trái Đất, với di tích của nhiều quần thể lớn được tìm thấy ở Bắc Mỹ, Châu Á, và Châu Âu. Nhưng tới đầu những năm 1900, thì loài sói này đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng ở Bắc Mỹ do săn bắn bừa bãi tới mức chỉ còn khoảng 30 con ở vườn quốc gia Yellowstone. Tới năm 1973, khi bộ luật Động Vật Có Nguy Cơ Tuyệt Chủng được phê duyệt, thì không còn một con sói nào ở bờ Tây nước Mỹ nữa.

Sói xám được xem là động vật săn mồi bậc alpha – nó đứng đầu chuỗi thức ăn trong tự nhiên và không có thú săn mồi cạnh tranh nào (Hình 1). Thế nên, khi sói xám đứng trên bờ tuyệt chủng, thì loài nai lại sinh trưởng mạnh mẽ trong vòng 70 năm và tàn phá gần hết thảm thực vật tại công viên quốc gia Yellowstone. Đến năm 1995, chính phủ đề nghị mang loài sói xám trở lại với mục đích kiềm chế số lượng nai và tuần lộc đang dần trở nên mất kiểm soát. Đã có nhiều cuộc biểu tình diễn ra nhằm chống đề nghị này vì dân địa phương lo sợ rằng việc để chó sói quay lại khu vực của họ sinh sống sẽ làm môi trường trở nên nguy hiểm cho các hoạt động kinh tế và làm giảm số lượng nai và hươu để săn bắn ở khu vực này. Thế nhưng, các nhà khoa học môi trường lại cho rằng loài chó sói sinh sản không nhanh bằng các loài khác và có độ bão hòa số lượng quần thể thấp (mật độ sói sẽ không tăng khi số lượng đạt tới một điểm nhất định do tập tính bảo vệ lãnh thổ của chúng).

Cuối cùng, chính phủ thông qua quyết định cho phép 31 con sói xám trở lại Yellowstone, bất chấp việc dư luận phản đối kịch liệt. Dù thế nào đi nữa, thì ảnh hưởng của quyết định này tới tầng sinh dưỡng của công viên quốc gia Yellowstone là rất lớn. Dù cho số lượng sói rất nhỏ, chúng hoàn toàn thay đổi tập tính của quần thể nai và hươu: những động vật ăn cỏ này bắt đầu di tản khỏi các vùng đồng bằng và thảo nguyên, và các tầng thực vật ở những khu vực bắt đầu hồi phục. Lượng cây cối bắt đầu sinh trưởng và tăng bề mặt phủ tới 4 lần kể từ năm 1995. Các loài chim cư trú dần quay lại công viên Yellowstone sau một thời gian dài né tránh. Chưa hết, loài hải ly cũng quay lại sinh sống khi chúng có thể dùng nhánh cây xây dựng tổ của mình, tạo nên môi trường sống cho các loài lưỡng cư khác. Việc rừng quay trở lại cũng tạo điều kiện cho các loài gặm nhấm như thỏ, chồn, và chuột rừng quay lại, kéo theo sự quy tụ của loài đại bàng đầu trắng. Nhưng điều kỳ diệu nhất, đó là việc chó sói đã thay đổi dòng chảy của các con suối xung quanh khu vực mà chúng cai quản. Việc các thảm thực vật quay lại, cùng với sự tăng trưởng của các loài lưỡng cư, đã làm cho quá trình sói mòn do nước chảy trở nên chậm lại hạn chế việc lũ quét ở các rừng hạ nguồn. Song song đó, các dòng nước bắt đầu thay đổi hướng, tạo ra các hồ biệt lập, càng làm tăng độ trù phú của thảm sinh vật (Yellow Stone Park).

Khi thế giới tự nhiên bị mất đi một yếu tố quan trọng, thì sự cân bằng của nó cũng bị gián đoạn. Nếu việc làm cho yếu tố này trở lại gặp phải trở ngại về mặt xã hội và chính trị, thì bài học về quá trình đấu tranh và kết quả ở công viên Yellowstone là lời cảnh báo cho thị trường tài chính.

Benjamin Franklin đã từng nói rằng: “Dân chủ là cuộc hội thảo của hai con sói và một con cừu về thực đơn bữa ăn tối”, thì đối với những động vật ăn cỏ này, việc chúng quan tâm không phải là sự cân bằng tự nhiên, mà sự tồn tại cá nhân. Việc này giải thích tại sao những con “nai và tuần lộc” tài chính được bảo vệ bởi “những người biểu tình” vì mục đích “kinh tế”, mặc cho việc chúng tàn phá thị trường qua việc chạy theo lợi nhuận bằng đồng tiền tiết kiệm của xã hội. Nhưng cuối cùng, thiên nhiên luôn mang lại cân bằng vốn có, và trật tự sẽ lại được lặp lại: chó sói sẽ làm những con nai và tuần lộc biết vị trí của chúng trong chuỗi thức ăn. Có lẽ quá trình này sẽ diễn ra trong khoảng thập kỷ tới, khi hậu quả của việc tàn phá “thảm sinh vật” tài chính có dấu hiệu mất kiểm soát.

Vàng và thị trường tài chính

Tôi sẽ không bao giờ quên được câu chuyện mẹ tôi kể về lúc mua căn nhà cách đây gần 20 năm. Lúc Việt Nam bắt đầu chịu ảnh hưởng của việc lạm phát, người chủ lúc bấy giờ đã ra điều kiện chỉ nhận vàng mà không nhận tiền mặt. Nhưng sau đó ông ta đổi ý nhiều lần và cuối cùng nhận tiền mặt, dẫn đến phức tạp trong giao dịch. Giá vàng lúc đó tăng rồi lại giảm, dẫn đến việc người tiêu dùng có một khoảng thời gian đi “tàu lượn tâm lý”. Điều này không chỉ xảy ra vào đầu những năm 2000, mà lặp lại vào năm 2008, 2015, 2019 và đầu năm 2020, những năm có các cuộc khủng hoảng khác nhau. Thế nhưng lịch sử của vàng không chỉ gói gọn trong 20 năm trở lại đây, mà là cả một quá trình lâu dài bắt đầu từ khi con người có mong muốn trao đổi thương mại hay tham vọng thống trị.

Nhân loại luôn bị mê hoặc mỗi khi nghĩ tới sự óng ánh và giá trị gắn với vàng. Có một thời gian dài, hệ thống tiền tệ lấy vàng làm mệnh giá quy đổi hoặc gắn giá trị tiền tệ lên giá trị của vàng. Trong khoảng thời gian này, con người đạt được nhiều thành quả về khoa học và sản xuất khác nhau và, đặc biệt, lạm phát gần như không xảy ra. Sau nhiều biến cố chính trị khác nhau, tiền tệ hiện tại không còn quy chiếu với vàng nữa, mở ra một thời kỳ hệ thống tài chính nhiều biến động dẫn đến các cuộc khủng hoảng khác nhau. Thế giới tài chính ngày càng phình to ra, nhưng không phải vì thế mà tất cả những người tham gia đều được hưởng lợi, thậm chí còn phải chịu nhiều tổn thất, dẫn đến chênh lệch giàu nghèo càng rõ rệt. Có điều, chính phủ dường như sẵn sàng làm tất cả để hỗ trợ thị trường tài chính và không có ý định để cho nó tự điều chỉnh, hay nói cách khác không hề có thị trường tự do nào ở đây cả. Nếu hành động phá hoại của tài chính và tư tưởng phản kháng sự tự điều chỉnh làm ta nhớ tới hình ảnh con nai ở công viên Yellowstone và cuộc biểu tình của dân địa phương, thì ta có thể mường tượng việc để chó sói quay lại sẽ có kết quả như thế nào. Bản chất của sói trong môi trường tự nhiên chính là tính năng của vàng lên thị trường tài chính: sự điều chỉnh của tự nhiên.

Vậy tại sao con người lại dùng vàng và bạc để làm đơn vị tiền tệ từ rất sớm? Cách giải thích đơn giản nhất là nhìn vào bảng tuần hoàn Mandeleev: tất cả các nguyên tố hóa học thuộc dạng khí sẽ bị loại bỏ đầu tiên vì chúng ta không thể có tiền bị bốc hơi. Tiếp theo, các nguyên tố có phản ứng với nước, không khí, và lửa đểu bị loại vì chúng ta không muốn tiền trong túi bị hòa tan, bị gỉ sét, hay bị bốc cháy. Cuối cùng, loại bỏ các nguyên tố phóng xạ vì chúng ta không muốn chết vì tiền. Như vậy, chỉ còn 5 nguyên tố: vàng, bạc, Rhodium, Platinum, và Palladium. Khi Rhodium và Palladium chỉ được khám phá vào thế kỷ 18 và độ sôi của platinum là 3.000 độ C – vượt quá nhiệt độ của những lò nung nguyên thủy của con người, thì chỉ còn chừa lại vàng và bạc.

“Lịch sử thế giới là câu chuyện của vàng”, đó là cách nhận định của tỷ phú người Canada Eric Sprott. Các nền văn minh cổ ngày xưa xem vàng như là vật chứa giá trị, là vật để trao đổi, và là biểu tượng của cái đẹp. Với nền văn minh Ai Cập cổ đại, vàng thể hiện mặt trời, biểu tượng của sự thống trị và vĩnh hằng. Với người Inca, vàng là giọt lệ mặt trời. Trong trường ca Iliad và Odyssey của Homer, con người xem vàng là sự thịnh vượng và vinh quang dành cho những vị anh hùng bất tử. Lần đầu tiên vàng được dùng làm tiền tệ là vàng khoảng năm 700 trước Công Nguyên bởi các thương lái Libya. Các đồng tiền này được chế tác là hỗn hợp giữa vàng và bạc, gọi là electrum. Chưa hết, vàng còn được dùng bởi những hiệp sĩ Templar để tạo nên ngân hàng đầu tiên vào thế kỷ 13 ở Châu Âu. Những người hành hương hoặc thương lái có thể trữ vàng ngân hàng Templar và vay mượn dựa trên số vàng ở một ngân hàng Templar khác. Cũng chính từ hệ thống tiền tệ này mà nhân loại có thể xây dựng các nền kinh tế xuyên lục địa và khai phá các miền đất mới.
Phần 1 tạm kết ở đây, phần tiếp theo sẽ bàn sâu hơn về nhân vật chính, anh em đón theo dõi nhé!
Tham khảo:

• Economist, 2018 Manufacturing jobs are defying expectations, (Nguyên văn: Nghề lao động sản xuất vượt sự mong đợi.
• Financial Times, 2017, Bankers’ pay closely tied to deregulation (tạm dịch: Lương ngân hàng đi liền với việc gỡ bỏ quy định)
• Foreign Affairs, 2020, Could China’s Digital Currency Unseat the Dollar? (tạm dịch: Liệu tiền điện tử của Trung Quốc có đánh bật được đô la Mỹ?)
• Greenspan, Alan, 1996, Gold and Economic Freedom (tạm dịch: Vàng và tự do kinh tế).
• McKinsey Global Institute, 2012, Urban world: Cities and the rise of the consuming class (tạm dịch: Thế giới thành thị: Các thành phố và sự nổi lên của tầng lớp tiêu thụ).
• Yellow Stone Park, 2019, Wolf Reintroduction Changes Ecosystem in Yellowstone (tạm dịch: Đưa chó sói trở lại thay đổi hệ sinh thái Yellowstone).